Utangulizi
Kujiua (suicide) ni jambo linalosikitisha na linalowakumba watu wengi duniani, ikiwa ni pamoja na Tanzania. Lakini swali kubwa ni: Je, kujiua ni uchaguzi wa mtu binafsi au ni dalili ya ugonjwa wa akili? Katika makala hii, tutachambua suala hili kutoka kwa mtazamo wa saikolojia ya kliniki, tukirejelea hali ya Tanzania.
- Maoni ya Kisaikolojia
Kwa mujibu wa World Health Organization (WHO, 2021), zaidi ya 700,000 watu hufa kila mwaka kutokana na kujiua, na wengi wao wana ugonjwa wa akili ambao haujatambuliwa au kutibiwa.
Ugonjwa wa Akili (Mental Illness):
Utafiti wa Tanzania Global Mental Health (2020) ulionyesha kuwa watu wengi wanaofikiria kujiua wana matatizo ya akili kama vile:
Depression (Sonona-huzuni kubwa)
Bipolar Disorder (mabadiliko makubwa ya ghafla ya hisia)
Schizophrenia (kupoteza uhusiano na ukweli)
Substance abuse (Matumizi ya Madawa ya Kulevya)
Uchaguzi wa Kibinafsi (Personal Choice):
Baadhi ya watu wanaamini kuwa kujiua ni uamuzi wa mtu mwenyewe kutokana na mateso makali (extreme stress), unyonge wa kiuchumi, au kukata tamaa. Hata hivyo, saikolojia tiba inasisitiza kwamba watu wenye mawazo ya kujiua mara nyingi hawana uwezo wa kufanya maamuzi sahihi kutokana na ugonjwa wao wa akili. - Hali ya Tanzania
Idadi ya Vifo kwa Kujiua:
Kulingana na Tanzania Police Reports (2022), idadi ya vifo kwa kujiua imeongezeka, hasa kwa vijana na wanaume.
Changamoto za Kimatibabu:
Ukosefu wa wataalamu wa afya ya akili (psychiatrists na psychologists)
Unyanyapaa wa jamii (stigma) kuhusu ugonjwa wa akili
Uhaba wa huduma za tiba ya akili (mental health services) - Je, Kujiua ni Kosa la Kisheria? (Is Suicide a Crime?)
Sheria ya Tanzania inasema kuwa kujiua ni kosa (kwa mujibu wa Penal Code, Cap 16), lakini hii inapingwa na wataalamu wa afya ya akili, kwani mtu anayetaka kujiua hawezi kuhukumiwa bali anahitaji msaada wa kisaikolojia. - Namna ya Kukabiliana na Tatizo (Prevention Strategies)
Kuelimisha jamii kuhusu dalili za ugonjwa wa akili.
Kuongeza idadi ya vituo vya afya ya akili nchini.
Kuanzisha mstari wa usaidizi wa simu (helpline) kwa watu wenye mawazo ya kujiua.
Kushirikiana na viongozi wa dini na jamii kukabiliana na unyanyapaa.
Hitimisho (Conclusion)
Kujiua/kujinyonga sio tu “uchaguzi wa mtu,” bali mara nyingi ni dalili ya ugonjwa wa akili. Tanzania inahitaji kuchukua hatua za haraka kukabiliana na hili kwa kuongeza ufahamu na huduma za afya ya akili.
Marejeleo:
WHO (2021). Suicide Prevention: A Global Imperative.
Tanzania Global Mental Health (2020). Mental Health and Suicide Risk in Tanzania.
Tanzania Police Crime Report (2022). Statistics on Suicide Cases.
Tanzania Penal Code, Cap 16.
